Farmakoterapia wysokimi dawkami metotreksatu (HDMTX) w onkologii – jak należy prowadzić chemioterapię w oparciu o terapeutyczne monitorowanie stężeniem leku?

Aleksandra Mikulska; Arkadiusz Kocur

doi:10.56782/pps.167

Data publikacji : 2023-11-12

Tom 21 Nr 4 (2023)

Farmakoterapia wysokimi dawkami metotreksatu (HDMTX) w onkologii – jak należy prowadzić chemioterapię w oparciu o terapeutyczne monitorowanie stężeniem leku?

Aleksandra Mikulska

Arkadiusz Kocur

DOI: https://doi.org/10.56782/pps.167

Abstrakt

Metotreksat (MTX) to kluczowy lek cytostatyczny, stosowany zarówno w schorzeniach o podłożu autoimmunologicznym (niskie dawki), jak również w chemioterapii nowotworów, szczególnie układu chłonnego (wysokie dawki). MTX jest antagonistą kwasu foliowego, o silnym powinowactwie do enzymów szlaku foliowego. Jest lekiem o dużej toksyczności, ale o udokumentowanym przeciwdziałaniu działaniom niepożądanym za pomocą kompensacyjnej terapii leukoworyną, aby korzyści ze stosowania leku przewyższały ryzyka. Stosowanie wysokich dawek metotreksatu (HDMTX) polega na podawaniu dawek MTX w bolusie dożylnym o stężeniu wyższym niż 500 mg/m² powierzchni ciała. Ze względu na to, że stężenia te są skrajnie toksyczne, konieczne jest prowadzenie terapii monitorowanej stężeniem leku we krwi. Podczas farmakoterapii prowadzonej przy zastosowaniu MTX prowadzi się rutynową kontrolę stężenia MTX i kreatyniny w osoczu lub surowicy, jednocześnie dostosowując dawkę wlewu leukoworyny, z ewentualnym dodatkiem glukarpidazy, która przyspiesza metabolizm MTX do mniej toksycznych metabolitów.

Celem niniejszej pracy był skrótowy przegląd farmakologicznych właściwości MTX, połączony z szczególnym uwzględnieniem zmienności w farmakokinetyce tego leku, uzasadniającym konieczność terapeutycznego monitorowania stężeń. Omówiono terapię HDMTX, zalecenia kliniczne, jak również sposób prowadzenia terapii na podstawie światowych wytycznych. Dodatkowo, omówiono problematykę zarówno leczenia za pomocą MTX, jak i leczenia ratującego przy pomocy leukoworyny i glukarpidazy.

Leczenie typu HDMTX powinno być prowadzone pod szczególnym nadzorem, zgodnie z przyjętym protokołem klinicznym. Tylko odpowiednia współpraca lekarza, personelu pielęgniarskiego, diagnostów laboratoryjnych, farmaceutów klinicznych oraz, co najważniejsze, pacjenta powinna pozwolić na skuteczne leczenie, z odpowiednim zredukowaniem toksycznych działań niepożądanych do minimum.

Słowa kluczowe:

metotreksat, farmakokinetyka, wysokie dawki metotreksatu, terapeutyczne monitorowanie stężeniem leku, toksyczność, leukoworyna

Inne teksty tego samego autora

Arkadiusz Kocur, Dorota Marszałek, Tomasz Pawiński, ZASTOSOWANIE METOD ANALITYCZNYCH W OZNACZANIU AKTYWNOŚCI DEHYDROGENAZY INOZYNOMONOFOSFORANOWEJ (IMPDH) PODCZAS TERAPII IMMUNOSUPRESYJNEJ , Prospects in Pharmaceutical Sciences: Tom 18 Nr 5 (2020)
Bartłomiej Kot, Mateusz Moczulski, Agnieszka Czajkowska, Arkadiusz Kocur, Farmakoterapia bezdechu u wcześniaczej subpopulacji neonatologicznej– możliwości terapeutyczne, implikacje farmakokinetyczne i wskazania do terapeutycznego monitorowania stężeniem leku we krwi , Prospects in Pharmaceutical Sciences: Tom 22 Nr 2 (2024)

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Mikulska, A., & Kocur, A. (2023). Farmakoterapia wysokimi dawkami metotreksatu (HDMTX) w onkologii – jak należy prowadzić chemioterapię w oparciu o terapeutyczne monitorowanie stężeniem leku?. Prospects in Pharmaceutical Sciences, 21(4), 40–47. https://doi.org/10.56782/pps.167

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

DrugBank: a comprehensive resource for in silico drug discovery and exploration. Dostęp online: https://go.drugbank.com/drugs/DB00563 (data dostępu 20-08-2023)

FDA Approved Drug Products: Methotrexate Sodium Oral Tablets. Dostęp online: https://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/label/2016/008085s066lbl.pdf (data dostępu 20-08-2023)

Bouquié, R.; Deslandes, G.; Nieto, B.; Renaud, C.; Dailly, E.; Jolliet, P. A fast LC-MS/MS assay for methotrexate monitoring in plasma: validation, comparison to FPIA and application in the setting of carboxypeptidase therapy. Anal. Methods UK 2014, 6(1), 178–186. doi.10.1039/c3ay40815a DOI: https://doi.org/10.1039/C3AY40815A

Inoue, K.; Yuasa, H. Molecular basis for pharmacokinetics and pharmacodynamics of methotrexate in rheumatoid arthritis therapy. Drug Metab. Pharmacokinet. 2014, 29(1), 12-9. doi.10.2133/dmpk.dmpk-13-rv-119. DOI: https://doi.org/10.2133/dmpk.DMPK-13-RV-119

Song, Z.; Hu, Y.; Liu, S.; Wang, G.; Zhai, S.; Zhang, X.; Li, Y.; Du, G.; Shi, Y.; Chen, Y.; Dong, M.; Guo, R.; Guo, W.; Huang, H.; Huang, X.; Jing, H.; Ke, X.; Li, G.; Miao, L.; Niu, X.; Qiu, F.; Shen, J.; Tang, J.; Wang, T.; Wang, X.; Wang, Z.; Wu, J.; Zhan, S.; Zhang, B.; Zhang, L.; Zhang, Y.; Zhang, W.; Zhao, L.; Zhao, L.; Zhen, J.; Zheng, H.; Zhu, Z.; Jiang, D.; Huang, Z.; Tan, Z.; Lin, Q.; Zhao, R. Medication therapy of high-dose methotrexate: An evidence-based practice guideline of the Division of Therapeutic Drug Monitoring, Chinese Pharmacological Society. Br. J. Clin. Pharmacol. 2022, 88(5), 2456-2472. doi.10.1111/bcp.15134.

Karami, F.; Ranjbar, S.; Ghasemi, Y.; Negahdaripour, M. Analytical methodologies for determination of methotrexate and its metabolites in pharmaceutical, biological and environmental samples. J. Pharm. Anal. 2019, 9(6), 373-391. doi.10.1016/j.jpha.2019.06.001. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jpha.2019.06.001

Drugs.com. Methotrexate Monograph for Professionals. Dostęp online: https://www.drugs.com/monograph/methotrexate.html (data dostępu 20-08-2023)

PubChem database. Methotrexate. Dostęp online: https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Methotrexate (data dostępu 20-08-2023)

Muller, I.B.; Lin, M.; Struys, E.A.; Heydari, P.; Hebing, R.C.F.; Nurmohamed, M.T.; van der Laken, C.; Lems, W.F.; Cloos, J.; Jansen G.; de Jonge R. Development and Validation of a Sensitive UHPLC-MS/MS-Based Method for the Analysis of Folylpolyglutamate Synthetase Enzymatic Activity in Peripheral Blood Mononuclear Cells: Application in Rheumatoid Arthritis and Leukemia Patients. Ther. Drug Monit. 2019, 41(5), 598-606. doi.10.1097/FTD.0000000000000638. DOI: https://doi.org/10.1097/FTD.0000000000000638

Howard, S.C.; McCormick, J.; Pui, C.H.; Buddington, R.K.; Harvey R.D. Preventing and Managing Toxicities of High-Dose Methotrexate. Oncologist 2016, 21(12), 1471-1482. doi.10.1634/theoncologist.2015-0164. DOI: https://doi.org/10.1634/theoncologist.2015-0164

Thomas, S.; Fisher, K.H.; Snowden, J.A.; Danson, S.J.; Brown, S.; Zeidler M.P. Methotrexate Is a JAK/STAT Pathway Inhibitor. PLoS One. 2015, 10(7), Art. No: e0130078. doi.10.1371/journal.pone.0130078. DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0130078

Smita, P.; Narayan, P.A.; Gaurav, P. Therapeutic drug monitoring for cytotoxic anticancer drugs: Principles and evidence-based practices. Front. Oncol. 2022, 12, Art. No:1015200. doi.10.3389/fonc.2022.1015200. DOI: https://doi.org/10.3389/fonc.2022.1015200

Mei, S.; Shi, X.; Du, Y.; Cui, Y.; Zeng, C.; Ren, X.; Yu, K.; Zhao, Z.; Lin, S. Simultaneous determination of plasma methotrexate and 7-hydroxy methotrexate by UHPLC-MS/MS in patients receiving high-dose methotrexate therapy. J. Pharm. Biomed. Anal. 2018, 158, 300-306. Doi.10.1016/j.jpba.2018.06.011. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jpba.2018.06.011

Kodidela, S.; Suresh Chandra, P.; Dubashi B. Pharmacogenetics of methotrexate in acute lymphoblastic leukaemia: why still at the bench level? Eur. J. Clin. Pharmacol. 2014, 70(3), 253-60. doi.10.1007/s00228-013-1623-4. 24370659. DOI: https://doi.org/10.1007/s00228-013-1623-4

Szpak, E.; Lewandowski, K.; Kowalski, R.; Bogomas-Woźnicka, B.; Irga-Jaworska, N. Znaczenie farmakoterapii monitorowanej w chemioterapii z użyciem metotreksatu. Diagnostyka Laboratoryjna 2017, 53(4), 241-246. DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0013.7991

Giletti, A; Esperon, P. Genetic markers in methotrexate treatments. Pharmacogenomics 2018, 18(6), 689-703. doi.10.1038/s41397-018-0047-z DOI: https://doi.org/10.1038/s41397-018-0047-z

Schmiegelow, K. Advances in individual prediction of methotrexate toxicity: a review. Br. J. Haematol. 2009, 146(5), 489-503. doi.10.1111/j.1365-2141.2009.07765.x. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1365-2141.2009.07765.x

Widemann, B.C.; Adamson, P.C. Understanding and managing methotrexate nephrotoxicity. Oncologist 2006, 11(6), 694-703. doi.10.1634/theoncologist.11-6-694. DOI: https://doi.org/10.1634/theoncologist.11-6-694

Roche, B.; Clarke, P.A.; Collins Shaver, C.; Ford, D.; Thompson, J. High-Dose Methotrexate: Nursing Considerations for Administration and Supportive Care. Clin. J. Oncol. Nurs. 2023, 27(1), 47-54.

Ramsey, L.B.; Balis, F.M.; O'Brien, M.M.; Schmiegelow, K.; Pauley, J.L.; Bleyer, A.; Widemann, B.C.; Askenazi, D.; Bergeron, S.; Shirali, A.; Schwartz, S.; Vinks, A.A.; Heldrup, J. Consensus Guideline for Use of Glucarpidase in Patients with High-Dose Methotrexate Induced Acute Kidney Injury and Delayed Methotrexate Clearance. Oncologist 2018, 23(1), 52-61. doi.10.1634/theoncologist.2017-0243. DOI: https://doi.org/10.1634/theoncologist.2017-0243

Cronstein, B.N. Low-dose methotrexate: a mainstay in the treatment of rheumatoid arthritis. Pharmacol. Rev. 2005, 57(2), 163-72. doi.10.1124/pr.57.2.3 DOI: https://doi.org/10.1124/pr.57.2.3

Denburg, A.E.; Fundytus, A.; Khan, M.S.; Howard, S.C.; Antillon-Klussmann, F.; Sengar, M.; Lombe, D.; Hopman, W.; Jalink, M.; Gyawali, B.; Trapani, D.; Roitberg, F.; De Vries, E.G.E; Moja, L.; Ilbawi, A.; Sullivan, R.; Booth, C.M. Defining Essential Childhood Cancer Medicines to Inform Prioritization and Access: Results From an International, Cross-Sectional Survey. JCO Glob. Oncol. 2022, 8, At. No: e2200034. doi.10.1200/GO.22.00034. DOI: https://doi.org/10.1200/GO.22.00034

Sazonov, V.; Tobylbayeva, Z.; Saparov, A.; Jubaniyazov, B.; Issakov, S.; Gaipov, A. New Therapeutic Approach to Reduce Methotrexate Toxicity after High-Dose Chemotherapy in a Child with Acute Lymphocytic Leukemia: Efficacy and Safety of Hemoadsorption with HA-230 Adsorber. Blood Purif. 2022, 51(1), 91-95. doi.10.1159/000514135. DOI: https://doi.org/10.1159/000514135

Wright, K.D.; Panetta, J.C.; Onar-Thomas, A.; Reddick, W.E.; Patay, Z.; Qaddoumi, I.; Broniscer, A.; Robinson, G.; Boop, F.A.; Klimo, P.; Ward, D.; Gajjar, A.; Stewart, C,F. Delayed methotrexate excretion in infants and young children with primary central nervous system tumors and postoperative fluid collections. Cancer Chemother. Pharmacol. 2015, 75(1), 27-35. doi.10.1007/s00280-014-2614-6. DOI: https://doi.org/10.1007/s00280-014-2614-6

Widemann, B.C.; Balis, F.M.; Kim, A.; Boron, M.; Jayaprakash, N.; Shalabi, A.; O'Brien, M.; Eby, M.; Cole, D.E.; Murphy, R.F.; Fox, E.; Ivy, P.; Adamson, P.C. Glucarpidase, leucovorin, and thymidine for high-dose methotrexate-induced renal dysfunction: clinical and pharmacologic factors affecting outcome. J. Clin. Oncol. 2010, 28(25), 3979-86. doi.10.1200/JCO.2009.25.4540. DOI: https://doi.org/10.1200/JCO.2009.25.4540

Aleksandra Mikulska

mikulskaaleksandra3@gmail.com

Afiliacja:

Students Scientific Association ‘’DRUG’’ in Department of Drug Chemistry, Pharmaceutical and Biomedical Analysis, Faculty of Pharmacy, Medical University of Warsaw, 02-091 Warsaw, Poland Poland

Arkadiusz Kocur

arkadiusz.kocur@wum.edu.pl

Afiliacja:

Department of Drug Chemistry, Pharmaceutical and Biomedical Analysis, Faculty of Pharmacy, Medical University of Warsaw, 02-091 Warsaw, Poland Poland